Bezrobocie wśród młodych osób dotyka dzisiaj wiele krajów Unii Europejskiej. W Hiszpanii odsetek młodych bezrobotnych poniżej 25 roku życia przekracza 40 proc., a w Polsce wynosi ok. 25 proc. Ani politycy, ani urzędnicy, ani gospodarka nie potrafi sobie poradzić dzisiaj z tym problemem.
Wbrew dominującej opinii główną przyczyną nie jest pogorszenie koniunktury – kryzys odsłonił jedynie wadliwe rozwiązania dotyczące rynku pracy i ubezpieczeń społecznych w wielu krajach. W konsekwencji samo ożywienie gospodarcze nie rozwiąże tego problemu, podobnie jak program Komisji Europejskiej „Gwarancja dla młodzieży”. Bezrobocie wśród osób młodych (w wieku 15–24 lat) w latach 2007–2013 zwiększyło się niemal dwukrotnie bardziej niż w przypadku ogółu zatrudnionych. W trzech hiszpańskich regionach (Kastylia-La Mancha, Andaluzja, Wyspy Kanaryjskie) oraz w greckiej Macedonii bezrobocie wśród młodych wzrosło w tym okresie o ponad 40 pkt proc. – tak wynika z danych Eurostatu. Ten wysoki przyrost miał miejsce, pomimo iż w 2006 r. – a więc u szczytu globalnej koniunktury – odsetek młodych osób bez pracy w trzech z czterech wskazanych regionów przekraczał 20 proc., a w Kastylii-La Manchy wyniósł 17 proc. Nie budzi zaskoczenia fakt, że zmiana stopy bezrobocia wśród młodych jest silnie skorelowana ze zmianą tego wskaźnika w całej populacji osób aktywnych zawodowo (w wieku 15–64 lat). Bardziej zastanawiająca wydaje się jednak prawidłowość, że zmiana stopy bezrobocia wśród młodych dla próbki 244 regionów UE jest niemal dwukrotnością zmiany stopy bezrobocia ogółem.
Analiza danych zaprzecza popularnej tezie, jakoby brak koniunktury był główną przyczyną obserwowanych obecnie wysokich różnic między sytuacją na rynku pracy młodych i pozostałych pokoleń. Wykres 2 pokazuje, że nie istnieje silny związek między stopą bezrobocia wśród młodzieży w 2013 r. a skumulowanym wzrostem PKB w okresie 2006–2011 na poziomie regionów. Dotyczy to także regionów o najwyższym odsetku młodych bez zatrudnienia. Brak istotnego związku między bezrobociem wśród młodych a skumulowanym wzrostem PKB pokazują także dane dla okresu 2000–2006, który stanowił czas prosperity dla gospodarki światowej. W 2006 r., a więc u szczytu koniunktury, w Europie były 4 regiony, w których ponad połowa osób w wieku 15–24 lat nie mogła znaleźć pracy. Także w tym okresie bezrobocie dla ogółu aktywnych zawodowo (15–64 lat) znajdowało się na znacznie niższym poziomie niż w przypadku młodych, czynnie szukających pracy.
Ekonomiści OECD przedstawili obliczenia, zgodnie z którymi od 1980 r. sukcesywnie zwiększa się ryzyko ubóstwa wśród młodych osób, przy jednoczesnym spadku tego ryzyka w przypadku osób żyjących z emerytury (wiek powyżej 65 lat). W 1980 r. odsetek osób żyjących poniżej tzw. względnego progu ubóstwa był nieznacznie wyższy dla osób w wieku 66–75 lat, w porównaniu z osobami w wieku 18–25 lat. W 2011 r. ryzyko ubóstwa wśród młodych stanowiło już 160 proc. tego ryzyka dla całej populacji, a dla osób w wieku 66-75 lat – jedynie 73 proc. Te procesy świadczą o wysokiej i postępującej redystrybucji bogactwa od młodszych do starszych pokoleń. Jednym z kanałów tego międzypokoleniowego transferu bogactwa jest oczywiście system ubezpieczeń społecznych. Wysokie podatki i składki szczególnie negatywnie oddziałują na zatrudnienie młodych osób, bo wiąże się ono z wyższym ryzykiem dla pracodawcy. Alternatywą jest często zatrudnienie w oparciu o umowy cywilnoprawne lub brak umowy, co prowadzi do powstania zjawiska tzw. dualnego rynku pracy. W efekcie, młodzi pracownicy są znacznie słabiej chronieni przed zwolnieniami, przez co w sytuacji pogorszenia koniunktury częściej tracą pracę, niż starsi pracownicy.
Innym kanałem transferu bogactwa od młodszych do starszych pokoleń są sztywne regulacje rynku pracy, bariery dostępu do zawodów i specjalne przywileje branżowe, które gwarantują określonym grupom wieloletnie zatrudnienie lub wysokie odprawy. Koszt tego typu ochrony socjalnej (lub wprost ochrony miejsc pracy) spada na pozostałych członków społeczeństwa, którzy nie są objęci tego typu przywilejami. W praktyce może to prowadzić do takiej sytuacji, w której młode i dobrze wykształcone osoby nie mogą konkurować o zatrudnienie ze starszymi osobami, jeśli te mają gwarancje lub na tyle wysokie odprawy, że pracodawcy nie opłaca się ich zwalniać. Skutkiem może być zmniejszenie opłacalności studiowania i kształcenia zawodowego, co negatywnie oddziałuje na przyrost kapitału ludzkiego i społecznego. Państwa OECD znajdujące się w czołówce Globalnego Indeksu Konkurencyjności pod względem efektywności rynku pracy i wydatków budżetowych odnotowały najniższe wartości bezrobocia. Powyższa lista kanałów transferu bogactwa od młodszych do starszych pokoleń jest rozszerzana przez część ekonomistów m.in. o ekspansywną politykę monetarną, która podbija ceny nieruchomości. W efekcie stają się one mniej dostępne dla młodych osób – które muszą brać wyższe kredyty – a jednocześnie zyskują na tym właściciele, czyli najczęściej osoby w wieku średnim i starszym.
Patrząc na powyższe rozważania można zastanawiać się, że tak wielu młodych Europejczyków, broni istniejących przywilejów socjalnych i sztywnego rynku pracy. W ten sposób działają oni bowiem wbrew swoim interesom. Komisja Europejska również nie naciska dostatecznie na potrzebne zmiany, proponując w ich miejsce protezy np. w postaci programu „Gwarancja dla młodzieży”.
(za inf. Pracodawcy RP)
