Nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Druk sejmowy nr 2242 z dnia 6 marca 2014 r.) i określenie nowego zakresu umów podlegających obowiązkowi odprowadzania składek do ZUS uznać należy za dopuszczalne w świetle uprawnień władzy ustawodawczej i Konstytucji RP. Nie oznacza to jednak, że całość projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest prawidłowa. Jej art. 5 przewiduje bowiem, że ustawa wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia w dzienniku ustaw RP. Mając na względzie praktykę polskiego rynku w zakresie umów stwierdzić należy, iż ustalenie tak krótkiego vacatio legis narusza wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP zasadę państwa prawa, a w szczególności zasadę prawidłowej legislacji.
Nowelizacja w sposób ewidentny wpłynie na stosunki prawne rozpoczęte przed jej wejściem w życie i skalkulowane według poprzednich przepisów. Każdy przedsiębiorca ma prawo oczekiwać pewnej stabilności prawnej, ma prawo oczekiwać, że czynniki przyjęte przez niego do kalkulacji danego przedsięwzięcia nie zmienią się w trakcie jego realizacji. W sytuacji, gdy władza jest sprawcą owego czynnika, przedsiębiorcom należy się zapewnienie minimum stabilności i możliwości dostosowania do zmieniających się przepisów. Taką możliwość daje właśnie okres vacatio legis, który winien być adekwatny do skutków uchwalenie nowych przepisów, a w szczególności ich wpływu na już zawarte umowy.
Doktryna i orzecznictwo konstytucyjne poświęca wiele uwagi przy opracowaniu zasad, jakimi kierować się winien ustawodawca nie tylko w zakresie merytorycznej zawartości danego aktu, ale również jego procedowania, uchwalania i wprowadzania do systemu prawnego:
- Obowiązek zachowania odpowiedniego vacatio legis służy między innymi ochronie znajdujących się w toku interesów podatników. (…) Jego wydłużenie jest niezbędne przede wszystkim w przypadku norm dotyczących działalności gospodarczej, zwłaszcza gdy określają obowiązki podatkowe wobec państwa. Wynika to z potrzeby zapewnienia podatnikowi szczególnych gwarancji pewności prawa – pisze P. Woltanowski.
Podobne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny (TK w wyroku z dnia 4 stycznia 2000 r. sygn. K 18/99) : „Omawiana norma konstytucyjna nakazuje, aby nowe regulacje prawne były wprowadzane w życie z zachowaniem odpowiedniego vacatio legis. Jednostka musi dysponować wystarczającym czasem, aby zapoznać się z treścią nowych regulacji i podjąć działania, które umożliwią przystosowanie się do nich. W każdym przypadku długość vacatio legis musi być dostosowana do treści ustanowionej regulacji oraz możliwości pokierowania swoimi sprawami przez jej adresatów”.
Trybunał Konstytucyjny, kierując się zasadą ochrony praw nabytych wprost stwierdził, że 3 miesięczny okres vacatio legis nie jest wystarczający : „Zasada ochrony interesów w toku zapewnia ochronę jednostki w sytuacjach, w których rozpoczęła ona określone przedsięwzięcia na gruncie dotychczasowych przepisów.”
„Przyjmowane przez ustawodawcę nowe unormowania nie mogą zaskakiwać ich adresatów, którzy powinni mieć czas na dostosowanie się do zmienionych regulacji i spokojne podjęcie decyzji co do dalszego postępowania.” Wprowadzenie w trakcie obowiązywania umowy o udzielenie zamówienia publicznego regulacji prawnych zwiększających koszty wykonywania kontraktu sprawia, że wcześniejsze wyliczenia tracą aktualność, a przedsiębiorca nie uzyskuje przewidzianego zysku, albo wręcz ponosi stratę. Sytuacja taka jest zwyczajnie nieuczciwa i niemoralna, a przenosząc ją na grunt zasad konstytucyjnych, naruszona zostaje zasada zaufania obywatela do państwa, która jest wywodzona z przepisu art. 2 Konstytucji RP.
W zaistniałej sytuacji, wobec ujawnienia przez ustawodawcę zamiaru wprowadzenia Nowelizacji stwierdzić należy, iż powinno to nastąpić za zachowaniem okresu vacatio legis nie mniejszego niż 24 miesiące. Taki okres, choć nie jest optymalny dla przedsiębiorców mających zawarte np. trzy lub czteroletnie umowy, pozwoli na złagodzenie skutków wzrostu obciążeń publicznoprawnych przedsiębiorców.
(Opr. przez Kancelarię Adwokacką Romana Giertycha)
